Στα περισσότερα μέρη του κόσμου ανάμεσα στο 6ο και 7ο έτος περίπου τα παιδιά ξεκινούν τη σχολική τους ζωή. Στόχος του σχολείου είναι να μεταδώσει ακαδημαϊκές γνώσεις και να συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του παιδιού. Βέβαια, είναι σαφές ότι η έμφαση στο ακαδημαϊκό κομμάτι είναι πολύ μεγαλύτερη.
Ποιοι όμως είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην σχολική επιτυχία;
Η ευφυία είναι η πιο σημαντική μεταβλητή που δύναται να επηρεάσει την σχολική επίδοση. Όσο πιο ανεπτυγμένη είναι η ευφυία του παιδιού, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να έχει μια καλή απόδοση στο σχολείο. Αυτό γίνεται ευκολότερα αντιληπτό, αν σκεφτούμε παιδιά με νοητική υστέρηση, τα οποία δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σύγχρονου γενικού σχολείου. Ο δείκτης ευφυίας, ωστόσο, δεν είναι καθοριστικός και δεν αποτελεί σε όλες τις περιπτώσεις αξιόπιστη πρόβλεψη της απόδοσης του παιδιού στο σχολείο.
Φαίνεται πως άλλοι παράγοντες επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την σχολική επιτυχία. Η οικογένεια είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες. Οι προσδοκίες των γονέων και η στάση τους απέναντι στη μάθηση είναι καθοριστικές. Αν οι γονείς ενθαρρύνουν από νωρίς την τάση του παιδιού για ανεξαρτησία, ενισχύουν με την στάση τους αυτή και το ενδιαφέρον του για υψηλές προσδοκίες σε πνευματικά έργα. Επίσης, η συμμετοχή των γονιών στην εκπαίδευση των παιδιών τους, η συνεργασία και η στήριξη που παρέχουν στα παιδιά είναι ένα από τα καλύτερα εφόδια για τη σχολική επιτυχία.
Ο δάσκαλος και η σχολική ατμόσφαιρα μπορεί να διαφοροποιήσει σημαντικά την σχολική επίδοση. Έρευνες έχουν δείξει πως όταν ο δάσκαλος δεν είναι ικανός να συντονίσει ολόκληρη την τάξη, όταν δε δείχνει ενδιαφέρον σχετικά με το αν τα παιδιά έχουν κατακτήσουν ή όχι τις ακαδημαϊκές δεξιότητες που τους διδάσκει ή όταν τα τιμωρεί περισσότερο απ’ ότι τα επαινεί, τότε παρατηρούνται μεγαλύτερα ποσοστά σχολικής αποτυχίας, ακόμα και αν η ευφυία των μαθητών είναι ικανοποιητική.
Οι συνομήλικοι μπορεί να έχουν αρνητική ή θετική επίδραση στην σχολική επίδοση του παιδιού. Αυτό θα κριθεί απ’το αν οι αξίες των μελών της ομάδας συμβαδίζουν με τις αξίες του σχολείου. Για παράδειγμα, αν για την ομάδα μεγαλύτερη σημασία έχουν το θάρρος, η συμμετοχή σε καυγάδες, τα πειράγματα προς τα άλλα παιδιά, οι κλοπές κ.ά., αξίες ασύμβατες με αυτές του σχολείου, τότε το παιδί δε θα αφιερώνει χρόνο για να καλύψει τις σχολικές του εργασίες, αφού η καλή επίδοση στο σχολείο δεν είναι πηγή γοήτρου για την ομάδα. Το αποτέλεσμα θα είναι η ελάχιστη ή ελλιπής βελτίωση στις σχολικές δεξιότητες.
Σύμφωνα με την εκπαιδευτική ψυχολογία, η επίδοση του μαθητή επηρεάζεται από την πεποίθησή του σχετικά με το εάν θα τα καταφέρει ή όχι σε ένα συγκεκριμένο έργο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, όπως να γράψει μια έκθεση ή να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα. Αυτή η κρίση του μαθητή για τις ικανότητές του επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη συμμετοχή του στο μάθημα και, κυρίως, την επίδοσή του.Οι μαθητές που πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν σε μία δραστηριότητα θα είναι αυτοί που θα δείξουν μεγαλύτερη προθυμία συμμετοχής, μεγαλύτερη συγκέντρωση, προσπάθεια και ενδιαφέρον και θα είναι αυτοί που θα έχουν τελικά την καλύτερη επίδοση. Αντιθέτως, οι μαθητές που πιστεύουν ότι δε θα τα καταφέρουν θα είναι λιγότερο συγκεντρωμένοι, θα προσπαθήσουν λιγότερο, ενώ θα επιλέξουν τις εύκολες δραστηριότητες. Αυτοί είναι συνήθως οι μαθητές που χαζεύουν ή μιλούν με τους συμμαθητές τους, έτσι ώστε η αποτυχία τους να αποδοθεί στη μη ενασχόλησή τους με το έργο και όχι σε ανικανότητα.
Μια άλλη συνιστώσα που επηρεάζει την επίδοση των μαθητών είναι η κρίση τους για το πού οφείλεται το αποτέλεσμα, δηλαδή πού αποδίδουν την επιτυχία ή την αποτυχία. Σύμφωνα με τα ευρήματα της ψυχολογίας μπορεί να οφείλεται στην ικανότητα του παιδιού, στην προσπάθειά του, στην ευκολία του έργου ή στην τύχη. Για παράδειγμα, ένας μαθητής που αποδίδει την επιτυχία στην ικανότητα και την προσπάθειά του είναι πιο πρόθυμος να εμπλακεί στη μάθηση. Ένας μαθητής όμως που αποδίδει την επιτυχία του στην τύχη ή την ευκολία του έργου και την αποτυχία του στην ανικανότητά του, τότε το πιθανότερο είναι να αποφεύγει τη μάθηση.
Σημαντικές, επίσης, είναι και οι αντιλήψεις που έχουν οι μαθητές για την αξία της ίδιας της μάθησης. Δηλαδή το κατά πόσο κρίνουν ότι η εκάστοτε δραστηριότητα είναι ευχάριστη, χρήσιμη και σημαντική για τους ίδιους. Φαίνεται ότι οι μαθητές είναι πρόθυμοι να επενδύσουν χρόνο και προσπάθεια, για να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες, σε εκείνες τις δραστηριότητες, στις οποίες αποδίδουν υψηλή αξία και οι οποίες συνδέονται με τα ενδιαφέροντά τους.
Η κατανόηση της σημασίας όλων των παραπάνω στην σχολική επίδοση των μαθητών μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια όσων ασχολούνται με το παιδί. Σκοπός εκπαιδευτικών και γονέων είναι να βοηθήσουν το μαθητή να φτάσει στη δική του κορυφή – όποια κι αν είναι αυτή΄ χωρίς υπερβολικές προσδοκίες και πάντα με γνώμονα το καλό του παιδιού.
Από την Σοφία Μουρτζούκου,
Ψυχολόγο, Πτυχιούχο ΑΠΘ